Simon Baron-Cohen, som også var med til at fremsætte Theory of Mind-teorien, har siden fremsat en anden teori, som også er blevet meget populær. Denne teori kaldtes oprindelig teorien om den ekstremt mandlige hjerne, fordi den bl.a. er et forsøg på at forklare, hvorfor der er flere drenge/mænd end piger/kvinder, der har autisme. Med tiden er teorien dog oftere blevet kaldt systematisering-empatiserings-teorien.
Teorien tager udgangspunkt i en antagelse om, at man kan skelne mellem to grundlæggende forskellige måder at tænke og forstå på: Systematisering og Empatisering. En person, der er god til at systematisere, er god til at analysere, tænke i og selv skabe systemer, mønstre og lovmæssigheder. Omvendt er den, der er god til at empatisere, god til intuitivt at fornemme, hvad andre føler og tænker, og til at samtale og begå sig i sociale sammenhænge. Teorien hovedidé er, at personer med autisme er særligt prægede af systematisering, mens de kun i ringe omfang er præget af empatisering.
Empatisering omfatter både Theory of Mind og den emotionelle del af de vanskeligheder ved autisme, som Hobson netop efterlyste ved Theory of Mind-teorien. Adskillige undersøgelser har bekræftet systematisering-empatiserings-teoriens hovedidé om, at personer med autisme har større tendens til systematisering end til empatisering.
Kønsfordelingen af autisme
Forbindelsen til kønsfordelingen i autismebefolkningen – og til snakken om en ekstremt mandlig hjerne – er en påstand fra Baron-Cohens side om, at systematisering især kendetegner mænd, mens empatisering især kendetegner kvinder. Samtidig har han en hypotese om, at en øget tendens til systematisering forårsages af det mandlige kønshormon testosteron. Dermed er teorien faktisk et af de første bud på en forklaring på den skæve kønsfordeling inden for autismebefolkningen. Imidlertid har netop denne del af teorien fået ekstra drøje hug fra andre forskere, dels fordi den har et temmelig forsimplet syn på kønsforskelle, dels fordi der indtil videre ikke har kunnet findes empirisk belæg for hypotesen om, at testosteron forårsager en systematiserende tænkemåde.
Autisme som en ”kognitiv stil”
To andre pointer i teorien fortjener opmærksomhed. Den ene er selve det, at afvigelserne ved autisme – den større grad af systematisering og lavere grad af empatisering – ikke opfattes som fejl og mangler, men som en anderledes kognitiv stil. Baron-Cohen var med denne pointe en af de første til at slå til lyd for, at man fokuserer på styrkesiderne ved autisme, og for ikke at se autisme som en fejludvikling, men blot en anderledes udvikling. Denne tiltrængte ændring i opfattelsen af autisme er blevet en stærk trend i dag, og heldigvis er forskere generelt blevet mere opmærksomme på ikke blot at karakterisere autisme som en række fejl og mangler.
På den anden side er der bred enighed om, at det ikke er helt dækkende at kalde vanskelighederne hos et barn, der fx aldrig kommer til at lære at tale eller at blive renlig, for en ”kognitiv stil”. For nogle kan det ligefrem opfattes som en uetisk overromantisering. I den forstand er systematisering-empatiserings-teorien en teori, der nok har større relevans for den højtfungerende del af autismespektret end for den lavtfungerende, selvom der hos nogle med lavtfungerende autisme faktisk vil kunne ses en tendens til større systematiserings- end empatiseringsevner.
Grader af autisme
Den anden pointe, der bør nævnes, er, at teorien opfatter systematisering og empatisering som noget, alle personer har i større eller mindre grad, og desuden at personer med autisme kan have varierende grader af de to evner. Dermed tager teorien højde for de nye erkendelser inden for autismeforskningen, som både inden for adfærd, kognition og genetik har vist, at autisme eksisterer i grader, og at der er store overlap mellem autismebefolkningen og den brede befolkning.